Vrijheid

De Markt in Boxtel baadt in de zon. De fontein klatert, een handjevol kinderen speelt met het water en zoekt in de nevel kleine regenbogen. Terrasjes stromen langzaam vol, het is zomer – nog steeds. Hier geniet ik van een glas Omer Blond. Dit is de plek waar op vrijdag de vis in kranten wordt verpakt en groente en fruit luidkeels worden aangeprezen. Als het straks half augustus is, gaat hier de kermis van start. Zes dagen feest. Zwieren en zwaaien.

Hoe anders was het 75 jaar geleden? Dat bedacht ik me toen ik deze week weer stuitte op deze historische foto. Dit is ook de Markt. In bezit genomen door vertegenwoordigers van ‘De Nieuwe Orde’. Deze foto laat zien hoe het plein er op 11 oktober 1941 uitzag. Op het katheder brengt de zojuist geïnstalleerde NSB-burgemeester René Thomaes de Hitlergroet. Dat doen ook zijn trawanten, die links op het met bloemen versierde podium staan. NSB’ers en enkele hooggeplaatste Duitse officieren, strak in het gelid.

Beklemmend vind ik deze foto. Het decor is prachtig: het statige gemeentehuis, het eeuwenoude hofje van Magdalena van der Stappen - monumentaal maar zichtbaar in verval. Helemaal rechts Sint-Petrus en acht merletten, verenigd in het gemeentewapen. Dit is mijn Boxtel. Maar afgebeeld in een tijd die alleen vaders en moeders op leeftijd en een handjevol opa’s en oma’s zich kunnen herinneren. Hun verhalen en foto’s als deze houden de herinnering aan de donkere jaren 1940-1945 levend.

'GRENZELOOS NAÏEF'

Donkere jaren waren het. Ik deed ooit wetenschappelijk onderzoek naar de handel en wandel van NSB-burgemeesters. Toen ik deze week enkele geschiedkundige teksten over deze curieuze Boxtelse gezagsdrager schreef, kwamen de details van die studie weer boven drijven. René Thomaes, geboren en getogen in Zeeuws-Vlaanderen. Dolend door Vlaanderen en Frankrijk. NSB’er van het eerste uur in Nijmegen. Burgemeester… in Boxtel. Grootse en irreële plannen die stierven in schoonheid.

Op Dolle Dinsdag koos Thomaes het hazenpad en kwam er een einde aan drie jaar nationaalsocialistisch bestuur in Boxtel. ‘Ik was grenzeloos naïef, eenvoudig, halfgare idealist’, zei hij tijdens zijn berechting voor het Tribunaal van Den Bosch. Daar verloor hij het Nederlanderschap, werden al zijn bezittingen verbeurd verklaard en kreeg hij een gevangenisstraf van zes jaar. In 1949, nu zeventig jaar geleden, kwam hij vervroegd vrij en verdween hij voorgoed in de anonimiteit.

Bizar dat hier op de Markt ooit de Hitlergroet werd gebracht. Symbool van terreur en onverdraagzaamheid. Daar moest ik aan denken toen ik hier genoot van dat glas Omer Blond. In de verte is de jeugdige zoektocht naar kleine regenbogen nog steeds in volle gang. Vrijdag staan de visboer en de groenteman er weer. En over twee weken is het kermis. Dan verdwijnen die inktzwarte beelden van vroeger naar de achtergrond. En daarna? Dan breekt een tijd van herdenken aan. Boxtel is bijna 75 jaar vrij. Ik zet de Omer Blond vast koud… (Foto: Beeldbank Boxtel).